Eusko Legebiltzarreko Mahaiaren aurrean baldintzarik gabeko oinarrizko errentaren aldeko legegintzako herri-ekimen bat aurkeztu da. Sustatzaileak, EAEko hiru probintzietan bizi diren 16 pertsonak osatua, belaunaldi-talde desberdinetakoak eta pobreziaren, bazterkeriaren eta giza eskubideen aldeko borrokaren esparruan sentsibilitate eta ibilbide desberdinak dituztenak, Eusko Legebiltzarreko Mahaiaren aurrean Legegintzako Herri Ekimena aurkeztu du, baldintzarik gabeko Oinarrizko Errentaren alde.

Txerto berri bat, helburua:

  • pobreziarekin bukatu
  • enplegua banatu / lana partekatu
  • bizitza erdigunean jarri
  • erabakitzeko autonomia gehiago
  • modu jasangarriagoan bizi
  • aberastasuna birbanatu

Zer proposatzen da?

Proposatzen den baldintzarik gabeko oinarrizko errenta EAEn bizi diren pertsona guztientzako hileko diru-sarrera INDIBIDUAL, UNIBERTSAL eta BALDINTZARIK GABEKOA izango litzateke. Diru-sarrera hori, gutxienez, hilean 900 eurokoa izango litzateke pertsona helduentzat (edo emantzipatuta dauden 18 urtetik beherakoentzat) (EAEko pobrezia-atalasearen arabera kalkulatuta), kopuru horren % 30a (270 € kasu honetan) 14 urtetik beherakoentzat, eta % 50a (450 €) 14 eta 18 urte bitarteko pertsona emantzipatu gabeentzat. EAEko Aurrekontu Orokorrek finantzatuko lukete BGOE, eta eskubide subjektiboa litzateke, hau da, osasuna edo hezkuntza bezala, Eusko Jaurlaritzaren aurrekontuetan eragina izan dezakeen edozein zirkunstantziaren aurrean gailenduko litzateke. Unibertsalak eta baldintzarik gabeak izateak esan nahi du EAEn bizi diren pertsona guztiek izango luketela hura jasotzeko eskubidea, edozein dela ere, enplegua izan ala ez, norekin bizi diren, beste errenta- edo ondare-iturri batzuk izan ala ez izan eta administrazio-estatusa edozein izanda ere. Gaur egun ongizate-estatua osatzen duten eta eskubide subjektiboen ezaugarri juridikoa duten eskubideak ez ditu murriztu edo gutxituko BGOE-k: osasunerako eskubidea, hezkuntzarako eskubidea, etxebizitzarako eskubidea, mendekotasunari arreta emateko eskubidea, pentsioak eta prestazio kontributiboak, etab. Prestazio ez-kontributiboak baino ez ditu ordeztuko, xedapen iragankorrean etxebizitzaren batez besteko alokairuaren kostua ordaintzeko adierazitakoa izan ezik.

EAEn bizi diren pertsona guztientzako eskubide sozialen sorta zabaldu nahi duen neurria da. Hezkuntza edo Osasuna sistema publikoak babestutako oinarrizko eskubideak eta eskubide unibertsalak diren bezala, Baldintzarik Gabeko Oinarrizko Errentak eskubide berri bat gehituko lieke pertsona guztiei, hileko diru-sarrera unibertsal eta baldintzatu gabeko baten bidez, pertsona guztiei bizitza duina izateko baldintza material nahikoak ahalbidetzeko.

Pobreziaren aurkako tresna. Bizitza duina izateko eskubidearen alde

Bizitza duina izateko eskubidea oinarrizko eta funtsezko giza eskubidea da, eta bizi ahal izateko errenta bat eskatzen du, oinarrizko bizi-premiak ase ahal izateko. Gaur egungo testuinguruan, eta Euskal Autonomia Erkidegoan bereziki, eskubide hori oraindik ez dago bermatuta gizarte osoarentzat, pertsona askok zailtasun handiak baitituzte hilabete amaierara iristeko. 2018ko FOESSA txostenak zioen EAEn EAEko biztanleen % 56,6 baino ez zeudela erabateko gizarteratze-egoeran, eta gainerako % 43,4a berriz, gizarteratze-egoera prekarioan (% 6,4 bazterkeria-egoera moderatuan eta% 8,8 bazterkeria-egoera larrian). COVID-19tik eratorritako egoerak are gehiago areagotu du errealitate hori, batez ere gazteei, emakumeei, guraso bakarreko familiei eta migratzaileei dagokienez, nahiz eta orain arte bereziki ahulak ziren kolektiboetako kide ez ziren beste kolektibo batzuk ere ikusten ari diren haien baldintza materialak.

Bizitza duina izateko eskubidea ezin zaio lotu lan-merkatuan dugun parte-hartzeari, ez eta hori bermatuko digun soldata jasotzeko ditugun aukerei ere. Lan-merkatua bizitza duina izateko dugun eskubidea bermatzeko gai ez denean, Estatuak, eta, kasu honetan, Eusko Jaurlaritzak, pertsona guztiek oinarrizko giza eskubideak bermatuta izan ditzaten sostengatu behar du. Izan ere, Eusko Jaurlaritzak konpromisoa hartu du, Eskubide Ekonomiko Sozial eta Kulturalen Nazioarteko Itunaren bidez, gure bizi-baldintzen etengabeko hobekuntza bermatzeko.

Diru-sarrerak Bermatzeko Errentaren eraginkortasunik eza, Pobrezia desagerrarazteko tresna gisa

EAE aitzindaria izan zen Estatuan pobreziari aurre egiteko gutxieneko errenta bermatu eta baldintzatuen eredu propioa txertatzen. Hala ere, Diru-sarrerak Bermatzeko Errenta (DSBE), Etxebizitzarako Prestazio Osagarria (EPO) eta Gizarte Larrialdietarako Laguntzak (GLL) eta Gizarteratzeko Hitzarmena (laneratzea lortzera bideratua) abian jarri eta hiru hamarkada geroago, emaitzak eskasak izan dira. Prozeduren geldotasunak, prestazioen familia-izaerak, prestaziook jasotzeko betekizun eta betebehar ugari eskatzeak (besteak beste, enplegagarritasuna eta lan-merkatuan txertatzea) eta zailtasun sozioekonomiko handienak dituzten pertsonentzat estigmatizatzaileak izateak (besteak beste) zaildu egiten dute biztanle kalteberenek laguntza horiek eskuratzea, bai eta horiei eustea ere, beren bazterketa-egoera iraunarazten lagunduz. Eredua kudeatzeko arazoak areagotu baino ez dira egin zerbitzua Lanbide-Euskal Enplegu Zerbitzuaren esku utzi zenetik, 2012. urtearen amaieran. Arazo horiek agerian utzi dute eredu horrek porrot egin duela politika ekonomiko eta sozialaren eredu gisa, eta, horren ordez, beste eredu bat behar dela, pobreziari modu eraginkorrean aurre egiteko eta pertsona guztientzako bizi-baldintza duinak bermatzeko gai izango dena, hala nola LHE honetan proposatzen dugun Baldintzarik Gabeko Oinarrizko Errenta.

Enpleguaren mitoa

Laneratzeak bizi-baldintza duinak ekarriko zizkigulako ideia, errendimenduaren kultura eta lanaren etika (lana duina da, eta ahalegintzen bazara, ondo bizi ahal izango zara), deseginda geratu da azken hamarkadetan. Azken hamarkada horietan ikusi dugu biztanleria langabetua eta kapitalarentzat soberakina hazten joan dela, eta, aldi berean, gazteen gehiegizko esplotazioa, prekarietatea eta malgutasuna ugaldu direla, batez ere emakumeen migrazioa, eta abar. Pobrezia-kategoria berrien sorreran ere izan gara. Hilabete amaierara iristen ez diren enplegu bat, bi eta hiru dituzten pertsonak. Biztanle gehienak, zuzenean edo zeharka, gero eta gehiago daude soldataren mende bizi ahal izateko, eta lan-baldintza oso kaskarrak onartu behar izaten dituzte, orain arte ezagutu ez den prekarietatea normalizatuz (kolektibo babesgabeenei eragiten die bereziki).
Gainera, lanpostuak eraikitzea ere ezin da edozein preziotan egin, hau da, badakigu badirela etikoki eztabaidagarria izan daitekeen gizarte-onura duten enpleguak; enplegu horiek ez diote gizarte osoari laguntzen, harentzat kaltegarriak ere izan baitaitezke (arma-fabrikak, ehungintza eta kutsadura, etab.).
COVID-19ren esparruan sortutako egoerak agerian utzi du, inoiz baino ageriago, pertsona guztiok izan dezakegun ahultasuna, gure bizi-baldintzak lan-merkatuak ematen digun integrazio-gaitasunaren araberakoak direnean. Hala, enpleguaren mendekotasunaren aurrean, badirudi COVID-19k ikaskuntza komuna indartu duela: publikoaren mendekotasuna eta gehiengoaren eskubide sozialen bermea aldarrikatzea, inor atzean utzi gabe aurrera egiteko gai izango den gizarte solidarioa eraikitzeko modu gisa.
Baldintzarik gabeko diru-sarrera bermatuta izatea, lan-merkatuan parte hartzetik harago, ezinbestekoa da duintasunez bizi ahal izateko. Horrek aukera emango liguke lan-baldintzak negoziatzeko, gure lan-denbora non inbertitzen dugun aukeratzeko eta merkatutik kanpo dauden lan guztiei balioa emateko. Lana banatzeko, lana partekatzeko eta lana ulertzeko modu gehiago daude, eta horiek mesedegarriak izan litezke baldintzarik gabeko oinarrizko errentaren bidez.

Bizitza erdigunean jartzea eta erabakitzeko autonomia areagotzea

Duela hamarkada gutxi batzuk arte, automatizazio-prozesuak eta garapen teknologikoa lan neketsu edo kaltegarrietatik askatzeko eta, aldi berean, pertsona guztien onurarako aberastasuna sortzeko aukera izango zela pentsatzea ohikoa zen. Hala ere, ez dira bizitzako lana deszentralizatzeko aukera bat, baizik eta milioika pertsonaren enplegua suntsitzen ari dira, beste bitarteko batzuen bidez beren bizitzari eusteko aukerarik gabe, eta lanean emandako denbora areagotu eta areagotu egiten da, gehiegizko ustiapeneko eta lan-baldintzen prekarizazioko prozesu batean, kapital-metaketaren mesedetan.

Enpleguak (eta enpleguak pertsonen bizitzarekiko duen mendekotasunak) duen zentraltasunaren aurrean, gero eta premiazkoago ikusten dugu bizitzarako denbora berreskuratu ahal izatea, autonomia gehiagorekin erabaki ahal izateko gure denbora non erabili, komunitatean eta bizitza politikoan denbora gehiagoz parte hartu ahal izateko, zaindu eta zaindu ahal izateko (gu), etab. Hipererrendimenduaren eta hiper-ekoizpenaren logikan sartutako gizarte bat, antsietaterik gabeko eta estresik gabeko gizarte bat da, harreman handiekin, antsisneke egoteko eta denbora bat izateko.

Hain zuzen ere, gaur egungo pandemia-egoerak agerian utzi du bizitzari eusteko zainketa-lanen zentraltasuna. Lan horiek, hala ere, historikoki gutxietsi egin dira, eta emakumeek doan eta merkatutik kanpo ikusezin bihurtu dituzte (eta gaur egun, batez ere emakume migratuek eusten diete). Ondorioz, emakumeak gizarteko sektore prekarizatuenak bihurtu dira, eta beren bizitzek autonomia gutxiago izan behar izan dute. Lan-merkatuan integratzeak emakumeak askatuko lituzkeelako ilusioa ere ez da bete, eta, horren ondorioz, lanaldi bikoitzak egin dira enpleguan eta etxean, eta emakumeen denbora librea murriztu egin da (adibidez, mugimendu sozialak edo politikoak antolatzeko eta/edo horietan parte hartzeko).

Modu jasangarriagoan bizitzea

Ekosistemaren kolapsoaren ondorioz tresna berriak behar dira gure bizimoduak eraldatzeko. Baldintzarik gabeko oinarrizko errentak aukera emango lieke langileei parte hartzeko eta egungo eredu ekonomikoa aldatzeko behar den trantsizio ekologikoa zuzentzeko, eta gero eta leku handiagoa utziko lioke merkataritzaz besteko ekoizpen sozial eta ekologikoki erabilgarriari, kooperatiboari eta autonomoari; hau da, biosfera errespetatzen duen eta giza eskalan anitza den ekonomiari. BGOE norberaren bizimodua aukeratzeko eta kontsumo- eta ekoizpen-ohiturak gutxiagorekin hobeto bizitzera bideratzeko gonbidapena da. BGOE bat bizitzeko, ekoizteko eta kontsumitzeko modu jasangarriagoak lortzeko tresna bat da. Nazioartean egindako azterlan sistematikoek erakusten dute lotura dagoela egungo hazkunde-ereduaren, lanean emandako ordu kopuru handiagoaren eta karbono-arrasto handiagoa duten kontsumo-ereduen artean, hala nola autoa denbora “ez galtzeko” gehiago erabiltzea edo aurrez prestatutako produktu gehiago jatea, ez baitugu denborarik elikadura orekatu batean aritzeko.

Finantzaketa hori balizkoa da eta ez da utopia

Baldintzarik Gabeko Oinarrizko Errenta utopia bat delako ideiaren aurrean, Oinarrizko Errenta Sareko kideek aztertu dituzten finantzaketa-ereduek (Gipuzkoako datuak erabiliz egindako azterketak barne) dagoeneko egiaztatu dute PFEZaren erreforma fiskal baten bidez, BBB guztiz onargarria izango litzatekeela aurrekontuei dagokienez. Hainbat ahots agertu dira neurri horren alde, eta nazioartean hainbat esperientzia jarri dira abian.

Zalantzarik gabe, BGOE bat ezartzeak fiskalitatearen erabateko erreforma aurrerakoia eskatzen du, errenta eta ondarea birbanatzeko ondorio positiboak bilatzeari, pertsona ultra-aberatsen aberastasun lizunaren aurkako borrokari, kapital-sozietateek zor dutena ordain dezaten lortzeari, elusio fiskala ezabatuz, batez ere enpresa multinazionalentzat; espekulazio-finantzarizazioaren aurka borrokatzen du, eta, zuzenki, zeharkako zergei buruzko justizia bilatzen du. Halaber, erreformak karga fiskalaren birbanaketan eta aberastasunaren banaketan izango lituzkeen ondorioak egiaztatu dituzte.

Gaur egun badakigu pobreziaren atalasearen adinako BGOE bat finantza daitekeela, proposatzen den erreformaren aurreko zerga-bilketatik zentimo bat kendu gabe. Utopiari eusteak aberastasuna ez banatzeko eta esku gutxitan kontzentratzen jarraitzeko asmoa baino ez du. Kontua ez da posible den ala ez. Kontua da nahi den ala ez.

Prozesua Legebiltzarrean, sinadurak biltzea eta gizartea antolatzeko deia

Legebiltzarreko Mahaian LHE aurkeztu ondoren, Mahaiak 30 egun izango ditu LHE baimendu edo ezesteko, eta horrek bere erabakiaren berri eman beharko dio Hauteskunde Batzordeari. Onartu ondoren, sinadurak biltzen hasi ahal izango da, eta, horretarako, gutxienez 10.000 babes behar dira Legebiltzarrean eztabaidatu ahal izateko.

Gizarte zibileko erakundeak eta ekimen honetan interesa duten norbanakoak hiru lurraldeetan dauden talde eragileekin harremanetan jartzera animatu nahi dira, hasitako prozesuari laguntzeko eta indarrak batzeko, Legebiltzarrean ordezkaritza duten alderdi politikoak neurri hori babestera behartu ditzaten, herritar guztientzako OINARRIZKO ESKUBIDE gisa.

Gipuzkoa: gipuzkoa@rentabasica.eus
Araba: araba@rentabasica.eus
Bizkaia: bizkaia@rentabasica.eus

Gasteiz 2021eko otsailaren 18a.